Βιώσιμες επενδύσεις και με τη «βούλα» του νόμου

Αυτό, όπως εξηγεί στη «Ν» η κ. Μαρία Χρησταντώνη, υπεύθυνη Αειφορίας ΤΑΙΠΕΔ, σημαίνει ότι οι πρωτοβουλίες ενσωμάτωσης των αρχών της αειφορίας στις επενδύσεις που διαχειρίζεται το Ταμείο, θωρακίζονται νομικά. Αναφέρεται επίσης στο ESG Rating Tool, με το οποίο ολοκληρώνεται η αξιολόγηση των οργανισμών λιμένων και προτείνει ευρωπαϊκό σύστημα συγκριτικής αξιολόγησης της επίδοσης των λιμένων σε θέματα ESG, που δυνητικά θα ενίσχυαν την ηγετική θέση της ελληνικής ναυτιλίας στη νέα εποχή της «γαλάζιας οικονομίας». 

«”Οι επιχειρήσεις δεν επιτυγχάνουν μέσα σε κοινωνίες που αποτυγχάνουν” (Bjorn Stigson, πρώην πρόεδρος του Παγκόσμιου Επιχειρηματικού Συμβουλίου για την Αειφόρο Ανάπτυξη). Έχει πλέον καταστεί σαφές ότι η επιτυχία των επιχειρήσεων δεν σχετίζεται μόνο με την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών τους αλλά σχετίζεται και με το πώς διαχειρίζονται θέματα περιβάλλοντος, κοινωνίας και εταιρικής διακυβέρνησης (δείκτες ESG). Οι δείκτες αυτοί καθορίζουν την επιχειρηματική συμπεριφορά και αποτυπώνουν την ικανότητα των εταιρειών να δημιουργούν αξία και να διαμορφώνουν αποτελεσματικές στρατηγικές με μακροπρόθεσμο ορίζοντα, καθώς επίσης επηρεάζουν τον βαθμό ενίσχυσης της κοινωνικής άδειας λειτουργίας τους και γι’ αυτό συγκεντρώνουν ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των επενδυτών.

Οι βιώσιμες επενδύσεις αποτελούν έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο τομέα, που όπως αποδείχθηκε από την εμφάνιση της πανδημίας Covid-19 είναι πολύ ανθεκτικός ακόμα και σε περιόδους κρίσης, μιας και τα κριτήρια ESG συσχετίζονται με την αύξηση της ανθεκτικότητας μίας επιχείρησης στις συνεχείς αλλαγές στο περιβάλλον που δραστηριοποιείται. Η αύξηση των βιώσιμων επενδύσεων αναμένεται να συνεχιστεί, μιας και πολλοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και επενδυτές βλέπουν την τρέχουσα κρίση ως μια κλήση αφύπνισης που επιταχύνει την ανάγκη για μια διαφορετική προσέγγιση στις επενδύσεις, καθώς έχουν γίνει παραλληλισμοί μεταξύ των απρόβλεπτων κινδύνων μιας πανδημίας και ζητημάτων όπως η κλιματική αλλαγή».

«Η δημοσιοποίηση εταιρικών πληροφοριών ESG αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο για τις επιχειρήσεις, μιας και η διαφάνεια σε αυτούς τους δείκτες τις καθιστά ελκυστικότερες στους επενδυτές, λόγω της δυνατότητας έγκαιρης εκτίμησης των επιδόσεών τους, λειτουργώντας ως μέτρο αποφυγής ρίσκου, ενώ παράλληλα διευκολύνει την πρόσβασή τους σε κεφάλαια/χρηματοδότηση και τις κάνει πιο ανταγωνιστικές.

Το ΤΑΙΠΕΔ, ως φορέας προσέλκυσης του 20% των εισροών Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στη χώρα σε τομείς-κλειδιά για την ελληνική οικονομία, όπως π.χ. οι μεταφορές, η ενέργεια και ο τουρισμός μπορεί -μέσα από τη διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών- να ενισχύσει σημαντικά την προσέλκυση βιώσιμων επενδύσεων, ενισχύοντας τις προσπάθειες για επίτευξη των στόχων που έχει θέσει η χώρα για βιώσιμη ανάπτυξη αλλά και για υποστήριξη του μακροπρόθεσμου στρατηγικού οράματος της Ε.Ε. για μία κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050».

«Τον Ιανουάριο του 2021, το ΤΑΙΠΕΔ διοργάνωσε ένα διαδικτυακό σεμινάριο προς όλες τις εταιρείες του χαρτοφυλακίου του για να τις ενημερώσει σχετικά με την επίδραση των κριτηρίων ESG στην ικανότητα μίας εταιρείας να παράγει αξία μακροπρόθεσμα και να τις προετοιμάσει για την ευχερέστερη προσαρμογή τους στις ταχέως μεταβαλλόμενες συνθήκες γύρω από θέματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και τις κατευθύνσεις που έχουν θέσει αρκετοί διεθνείς και ρυθμιστικοί οργανισμοί, όπως για παράδειγμα τα Ηνωμένα Έθνη σχετικά με τις Αρχές για Υπεύθυνες Επενδύσεις, την πρόσφατη Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία “EU Green Deal” αλλά και τους νέους κανονισμούς που απορρέουν από το Σχέδιο Δράσης της Ε.Ε. για τα βιώσιμα χρηματοοικονομικά. Το εν λόγω σεμινάριο πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το ελληνικό δίκτυο της Κοινότητας Γνώσης και Καινοτομίας για την Κλιματική Αλλαγή (EIT Climate-KIC Hub Greece), το ελληνικό Δίκτυο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών UN SDSN Greece, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την τράπεζα HSBC Greece.

Σε εθνικό επίπεδο, για να μπορέσει η Ελλάδα να διευκολύνει τη ροή κεφαλαίων με θετικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμα, θα πρέπει πολύ σύντομα να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ταξινόμησης, αξιολόγησης και επίβλεψης των πράσινων επενδύσεων στη χώρα, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα (EU Taxonomy).

Το ΤΑΙΠΕΔ είναι παρόν σε αυτήν την προσπάθεια και στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η συμμετοχή του στην ομάδα εργασίας του ΥΠΕΝ για την ενσωμάτωση της διάστασης της αειφορίας και ειδικότερα της κυκλικής οικονομίας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στο πλαίσιο του Εθνικού Συμβουλίου για την Κυκλική Οικονομία».

«Το ΤΑΙΠΕΔ, αναγνωρίζοντας τις μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις της εποχής, που σχετίζονται με την ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, αλλά και την ανάκαμψη από την πανδημία με όρους βιωσιμότητας και δικαιοσύνης, αναζητά συστηματικά τρόπους ενσωμάτωσης των αρχών της αειφορίας αλλά και υιοθέτησης κριτηρίων ESG στο πρόγραμμα αξιοποίησης της ιδιωτικής περιουσίας του Ελληνικού Δημοσίου, ώστε πέρα από τα οικονομικά και δημοσιονομικά προκύπτοντα οφέλη, να χτίζονται τα θεμέλια μίας πιοανθεκτικής και ανταγωνιστικής οικονομίας, που σέβεται το περιβάλλον, δημιουργεί ποιοτικές θέσεις εργασίας και μία συνεκτική κοινωνία, προωθώντας την καινοτομία και ενισχύοντας την υιοθέτηση των αρχών της Κυκλικής Οικονομίας.

Μέσα από τις μεμονωμένες προσπάθειες ενσωμάτωσης των αρχών της αειφορίας σε κάθε έργο χωριστά και της αναγνώρισης σημαντικών κριτηρίων αειφορίας ανά κατηγορία περιουσιακού στοιχείου του χαρτοφυλακίου, γεννήθηκε η ιδέα της δημιουργίας ενός δομημένου συστήματος αξιολόγησης, το οποίο θα λειτουργούσε ουσιαστικά σαν οδικός χάρτης για τη μετάβαση κάθε περιουσιακού στοιχείου στην αειφορία, αλλά παράλληλα θα παρείχε τη δυνατότητα ευχερούς παρακολούθησης της πορείας της αειφορικής επίδοσης των επενδύσεων, πριν και μετά τη φάση υλοποίησης. Πρόκειται για την εμβληματική πρωτοβουλία του ψηφιακού ESG Rating tool του ΤΑΙΠΕΔ».

«Μετά την υποβολή της σχετικής πρότασης και την εξασφάλιση χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), το ΤΑΙΠΕΔ σε συνεργασία με την EBRD και την εταιρεία Global Sustain δημιούργησαν το ψηφιακό εργαλείο για την αξιολόγηση της επίδοσης του χαρτοφυλακίου του με κριτήρια ESG (ESG Rating Tool), με χρήση δεικτών επίδοσης (KPIs), το οποίο εξειδικεύτηκε για κάθε κατηγορία περιουσιακού του στοιχείου.

Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις παγκοσμίως που ένα Ταμείο Ιδιωτικοποιήσεων ενσωματώνει την αειφορία στις διαδικασίες του και είναι η πρώτη φορά που ένας δημόσιος οργανισμός στην Ελλάδα αναπτύσσει το δικό του ψηφιακό ESG Rating Tool. Βασίζεται στις καλύτερες διεθνείς πρακτικές και τα ευρέως αναγνωρισμένα πρότυπα και ευθυγραμμίζεται με τους στόχους της αειφόρου ανάπτυξης (SDGs) και τις απαιτήσεις περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιδόσεων των μεγάλων χρηματοπιστωτικών και επενδυτικών ιδρυμάτων. Πιστεύουμε ότι θα μπορούσε να υιοθετηθεί ως βέλτιστη πρακτική από άλλους οργανισμούς του δημόσιου τομέα.

Η ομάδα αειφορίας του ΤΑΙΠΕΔ εργάζεται εντατικά για την ομαλή ενσωμάτωση του ESG Rating Τool στη λειτουργία του Ταμείου και συνεργάζεται στενά με τις διοικήσεις των εταιρειών του χαρτοφυλακίου για την εφαρμογή του εργαλείου και την εξαγωγή των πρώτων αποτελεσμάτων αξιολόγησης της αειφορικής τους επίδοσης. Η αξιολόγηση του χαρτοφυλακίου έχει ξεκινήσει από τα λιμάνια και ευελπιστούμε πολύ σύντομα να έχουμε ολοκληρώσει τα αποτελέσματα για το σύνολο αυτών. Απώτερος στόχος είναι η χορήγηση αυτού του εργαλείου στις εταιρείες του χαρτοφυλακίου μας, ώστε να παρακολουθούν την εξέλιξη της αειφορικής τους επίδοσης σε βάθος χρόνου».

«Ειδικά στην περίπτωση των λιμανιών τα οποία συνυπάρχουν με τις πόλεις που τα περιβάλλουν, η βιώσιμη ανάπτυξη και διαχείρισή τους είναι απαραίτητη ώστε οι δύο αυτοί πόλοι να αναπτύσσονται αρμονικά και ο ένας προς όφελος του άλλου. Τα λιμάνια αποτελούν ζωτικό μέρος της βιομηχανίας θαλάσσιων μεταφορών και διαδραματίζουν βασικό ρόλο στις αλυσίδες συνδυασμένων μεταφορών και στις περιφερειακές οικονομίες. Πρόκειται για πολυσύνθετες επιχειρήσεις που περιλαμβάνουν πολλές διαφορετικές οντότητες με έντονο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Τα λιμάνια, ως σύμπλεγμα μεταφορών, ενέργειας, βιομηχανίας και μπλε οικονομίας, είναι κινητήρες για την ελληνική οικονομία και υπό τις σωστές συνθήκες μπορούν να γίνουν επιταχυντές για την κυκλική οικονομία και την επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης. Ωστόσο, κάθε λιμάνι είναι ξεχωριστό και έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και τα δικά του χαρακτηριστικά, ανάλογα με τις βασικές λειτουργίες του, τον τύπο των σκαφών που φιλοξενεί, τη γεωγραφική θέση, το μέγεθος κ.λπ. Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης Λιμένων (ESPO), για να επιτευχθούν οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, κάθε ευρωπαϊκός λιμένας θα πρέπει να αναπτύξει έναν χάρτη πορείας που θα περιλαμβάνει ένα λεπτομερές σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών για τη διευκόλυνση της μετάβασης στη βιωσιμότητα.

Το ESG Rating tool μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τη διαμόρφωση του οδικού χάρτη για τη μετάβαση κάθε λιμένα στη βιωσιμότητα και επίσης να παρέχει ευχερή αναγνώριση των τρωτών του σημείων μέσα από την έκθεση αξιολόγησης που έχει τη δυνατότητα να παράγει και η οποία συνοδεύεται από υψηλού επιπέδου συστάσεις για βελτίωση των επιδόσεων στα κριτήρια ESG για χρήση τόσο από το ΤΑΙΠΕΔ, αλλά και από άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Η χρήση του ESG Rating tool θα μπορούσε να επεκταθεί σε εθνικό επίπεδοπαρέχοντας τη δυνατότητα σύνταξης ενός εθνικού οδικού χάρτη για τη μετάβαση των λιμένων της χώρας στην αειφορία που θα καθιστούσε ευχερέστερη την αναγνώριση των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για βελτίωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών τους χαρακτηριστικών.

Η ενσωμάτωση της αειφορίας στην ανάπτυξη και λειτουργία τους ενισχύει την “κοινωνική άδεια λειτουργίας τους” και αυξάνει την οικονομική και περιβαλλοντική τους ανταγωνιστικότητα, η οποία αναμένεται να είναι το κλειδί της “Γαλάζιας Ανάπτυξης” της Ελλάδας.

Για τα λιμάνια έχουν αναπτυχθεί εξειδικευμένοι δείκτες πέρα από τους βασικούς δείκτες του tool, ενώ αξίζει επιπλέον να σημειωθεί ότι η ομάδα αειφορίας του ΤΑΙΠΕΔ έχει πρόσφατα αναπτύξει ένα σύστημα αξιολόγησης της ετοιμότητας των λιμένων να υιοθετήσουν καινοτόμες τεχνολογίες κλίματος».

«Μία πολύ σημαντική πρόσφατη εξέλιξη είναι ότι στο επικαιροποιημένο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αξιοποίησης του ΤΑΙΠΕΔ, το οποίο εγκρίθηκε από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής (ΚΥΣΟΙΠ) στις 13/5/2021, συμπεριλαμβάνονται για πρώτη φορά κατευθύνσεις για τη διάχυση των αρχών της Αειφορίας και την υιοθέτηση κριτηρίων ESG κατά τη λειτουργία του ΤΑΙΠΕΔ, που αφορούν ενδεικτικά τους ακόλουθους τομείς:

«”Το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του”, όπως διατύπωσε ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” του. Μέσα από αρμονικές συνεργασίες μπορούν να δημιουργηθούν πολλαπλασιαστικά οφέλη και να ενδυναμωθούν οι προσπάθειες επίτευξης οποιουδήποτε στόχου. Αντίστοιχα, και η επίτευξη της ατζέντας για τη βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει συνεργασίες και συλλογική δράση μεταξύ των κυβερνήσεων, του ιδιωτικού τομέα, της ακαδημαϊκής κοινότητας, καθώς και της κοινωνίας των πολιτών. Η συνεργασία αποτελεί άλλωστε ξεχωριστό στόχο στην Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών και συγκεκριμένα τον Στόχο 17, χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να επιτευχθεί κανείς από τους υπόλοιπους.

Το ΤΑΙΠΕΔ εργάζεται μεθοδικά και δημιουργικά για την καλλιέργεια συνθηκών που θα υποστηρίξουν στρατηγικές και στέρεες συνεργασίες με άλλους εταίρους που έχουν τη θέληση και την ικανότητα να δουλέψουν μαζί προς ένα κοινό όραμα, αυτό της προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην προώθηση της πράσινης καινοτομίας και νέων τεχνολογικών λύσεων που αποτελούν κρίσιμους παράγοντες επίτευξης της προσαρμογής μας στην κλιματική αλλαγή αλλά και στον μετριασμό των επιπτώσεών της.

Στο πλαίσιο αυτό, το ΤΑΙΠΕΔ συνεργάζεται με:

Το ελληνικό δίκτυο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Γνώσης και Καινοτομίας για το Κλίμα (EIT Climate-KIC HUB Greece) και το ελληνικό Δίκτυο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (SDSN Greece) στο πλαίσιο των ακόλουθων προγραμμάτων:

Είναι πεποίθηση του Ταμείου ότι η τεχνολογία και η πράσινη καινοτομία μπορούν να αποτελέσουν πηγή δημιουργίας αξίας τόσο για τις εταιρείες του χαρτοφυλακίου όσο και για την τοπική κοινωνία των γύρω περιοχών στις οποίες δραστηριοποιούνται οι εταιρείες αυτές. Το ΤΑΙΠΕΔ θέλει να προωθήσει τέτοιες καινοτόμες πράσινες τεχνολογίες που θα λειτουργήσουν ως προπομποί και θα δώσουν την απαραίτητη δυναμική για την ευρύτερη εφαρμογή τους αλλά και τη διαμόρφωση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων και δημιουργία κατάλληλου θεσμικού πλαισίου, όπου αυτό απαιτείται».

«Σύμφωνα με την πρόσφατη τροποποίηση του ιδρυτικού νόμου του ΤΑΙΠΕΔ, ο σκοπός του Ταμείου διευρύνεται προκειμένου να “φιλοξενήσει” μία Μονάδα Ωρίμανσης Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας, με αντικείμενο την προετοιμασία και ωρίμανση έργων που εντάσσονται στο “Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας”. Αυτό θα συμβάλει στην επιτάχυνση της ωρίμανσης έργων στρατηγικής σημασίας και της ταχύτερης απορρόφησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, προσφέροντας μία μοναδικήευκαιρία για δομικές μεταρρυθμίσεις στη χώρα. Διαμορφώνοντας τις κατάλληλες συνθήκες, η αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μπορεί να αλλάξει την πορεία της χώρας, μετασχηματίζοντας την οικονομία και ενισχύοντας την πράσινη και ψηφιακή της μετάβαση ώστε να καταστεί πιο δίκαιη, βιώσιμη και ανθεκτική για το μέλλον.

Μία σπουδαία αλλαγή στον νόμο του ΤΑΙΠΕΔ που μπορεί να συμβάλει καθοριστικά προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η ρητή αναφορά πλέον ότι “κατά την επιδίωξη του σκοπού του Ταμείου, λαμβάνεται μέριμνα για τη συμβολή του στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των 17 Παγκόσμιων Στόχων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (SDGs)”. Αυτό σημαίνει ότι μεταβαίνουμε σε μία νέα εποχή στο Ταμείο, στην οποία ο πυλώνας της αειφορίας αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα και οιπρωτοβουλίες ενσωμάτωσης των αρχών της θωρακίζονται νομικά, ενώ καλύπτουν οριζόντια όλες τις δραστηριότητες του Ταμείου (Μονάδα Ωρίμανσης Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας και Πρόγραμμα Αξιοποίησης ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου)».

«Η Ελλάδα, με τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της που την καθιστούν την πλέον πολυπληθή λιμενική περιφέρεια της Ευρώπης, διαθέτοντας έναν από τους μεγαλύτερους στόλους παγκοσμίως αλλά και εκμεταλλευόμενη τη γεωστρατηγική της θέση, θα μπορούσε να αναλάβει έναν ηγετικό ρόλο σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε θέματα που σχετίζονται με την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στη λιμενική βιομηχανία. Μία πολύ σημαντική και πρωτοποριακή πρωτοβουλία που θα μπορούσε να αναλάβει η Ελλάδα θα ήταν η ανάπτυξη ενός συστήματος συγκριτικής αξιολόγησης της επίδοσης των λιμένων σε θέματα ESG, που από τη μέχρι τώρα έρευνα της ομάδας αειφορίας του ΤΑΙΠΕΔ δεν υπάρχει σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τη βάση για αυτό το σύστημα θα μπορούσε να αποτελέσει το ESG Rating tool του ΤΑΙΠΕΔ και το όραμα αυτό έχει ήδη επικοινωνηθεί σε κυβερνητικούς φορείς με μεγάλη ανταπόκριση».

«Κάθε περιουσιακό στοιχείο του χαρτοφυλακίου μελετάται ad-hoc και προσδιορίζονται οι δικές του ανάγκες για περαιτέρω διερεύνηση θεμάτων που σχετίζονται με την αειφορία. Από το ενεργειακό χαρτοφυλάκιο του ΤΑΙΠΕΔ θα χρησιμοποιήσω ως παράδειγμα το έργο που αφορά τη μετατροπή του σχεδόν εξαντληθέντος κοιτάσματος φυσικού αερίου “Νότια Καβάλα” σε υπόγεια αποθήκη. Πρόκειται για ένα έργο στρατηγικής σημασίας για τη χώρα, μιας και αποτελεί μία ενεργειακή υποδομή που θα συμβάλει, μεταξύ άλλων, στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ελλάδας και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των Έργων Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος (PCI).

Κατά την ωρίμανση του εν λόγω περιουσιακού στοιχείου και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητές του ως προς τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις και περιορισμούς, μιας και είναι η πρώτη υποθαλάσσια αποθήκη φυσικού αερίου που θα υλοποιηθεί στην Ελλάδα, κρίθηκε σκόπιμο να εκπονηθεί μία μελέτη “οδικού χάρτη” για τον προσδιορισμό της σειράς των απαιτούμενων ενεργειών και των απαραίτητων μελετών (βασικών και υποστηρικτικών) που θα απαιτηθεί να εκπονηθούν προς τον σκοπό της τελικής περιβαλλοντικής αδειοδότησης του έργου. Επιπλέον, δεδομένου ότι το φυσικό αέριο αποτελεί ένα μεταβατικό καύσιμο στον δρόμο προς την πλήρη απανθρακοποίηση του ενεργειακού μας μίγματος, εκπονήθηκε μία τεχνική μελέτη αξιολόγησης της δυνατότητας μελλοντικής μετατροπής της υπόγειας αποθήκης σε αποθήκη υδρογόνου, καθώς επίσης υπολογίστηκε και η υπολειμματική αξία της μελλοντικής αυτής χρήσης».